AKTUELNOSTI

Majmunske boginje

15/08/2024

Majmunske boginje su rijetka bolest slična velikim boginjama. Poput poznatijeg virusa koji uzrokuje velike boginje, ovaj virus član je porodice orthopoxvirus. Oboljenje se javlja uglavnom u područjima zapadne i centralne Afrike, ali se u posljednje vrijeme bilježe slučajevi i u drugim dijelovima svijeta.

Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) je u srijedu, 14.08.2024. godine po drugi put u dvije godine zbog majmunskih boginja proglasila svjetsku javnozdravstvenu krizu nakon što se virusna bolest iz Demokratske Republike Kongo (DRC) proširila na susjedne zemlje.

Dokazi iz prethodnih epidemija ukazuju na to, da je trenutni soj virusa koji se širi u centralnoj Africi smrtonosniji od soja koji je izazvao globalnu epidemiju majmunskih boginja 2022. godine, a koja je do sada inficirala više od 95.000 ljudi i odnijela više od 180 života. I u trenutnoj epidemiji neke od infekcija su povezane sa sojem virusa poznatim kao clade II, koji je izazvao epidemiju 2022. godine. Međutim, u poslednjih nekoliko mjeseci, sve veći dio prijavljenih infekcija pripisuje se soju poznatom kao clade I.

Clade I je decenijama izazivao male epidemije u centralnoj Africi, često ograničene na nekoliko domaćinstava ili zajednica. U aprilu, istraživači koji su analizirali uzorke prikupljene u Južnom Kivuu (DRC) krajem 2023. i početkom 2024. godine otkrili su varijantu clade I, nazvanu Clade Ib, koja se, čini se, efikasnije širi među ljudima, uključujući i lakši prenos putem seksualnog kontakta. Od tada se virus proširio na gusto naseljena područja, vjerovatno prenesen od strane visoko mobilnih populacija, kao i na susjedne zemlje. Navedena regija se takođe suočava sa humanitarnom krizom koja otežava praćenje i liječenje zaraženih ljudi, dok se Demokratska Republika Kongo bori s agresivnim širenjem drugih bolesti, poput kolere.

————————————————————————-

Simptomatologija

Majmunske boginje su karakterizirane simptomima sličnim gripi kao što su groznica i zimica, te osip za koji može potrajati nekoliko sedmica. Ne postoji specifično liječenje majmunskih boginja i oboljenje obično prolazi samo od sebe. Nakon izloženosti uzročniku bolesti, može proći nekoliko dana do nekoliko sedmica prije nego što se pojave simptomi. Rani znakovi majmunskih boginja uključuju simptome slične gripi kao što su:

groznica,
zimica,
glavobolja,
bolovi u mišićima,
umor,
natečeni limfni čvorovi

Nakon nekoliko dana često se razvija osip. Osip počinje kao blage crvene izbočine, koje mogu biti bolne. Te se kvržice pretvaraju u mjehuriće, koje se pune gnojem. Na kraju, mjehurići se pretvore u kraste i otpadaju – cijeli proces može trajati dvije do četiri sedmice. Ranice se mogu pojaviti u ustima, vagini ili anusu.

Ne razvijaju svi s majmunskim boginjama sve simptome. U epidemiji koja je počela 2022. godine, mnogi slučajevi nisu slijedili uobičajeni obrazac simptoma. Ova atipična slika bolesti uključuje samo nekoliko lezija, bez natečenih limfnih čvorova, temperature i drugih znakova bolesti. Bolest može biti asimptomatska. Čak i ako ne postoji mnogi znaci infekcije, može se još uvijek prenijeti uzročnik bolesti na druge kroz produženi bliski kontakt.

Historijat

Majmunske boginje otkrivene su 1958. godine kada su se dogodila dva izbijanja bolesti nalik boginjama u skupinama majmuna koji su korišteni za istraživanje.

U proljeće 2003. u Sjedinjenim Državama dogodila se prva epidemija majmunskih boginja izvan Afrike. Pošiljka zaraženih životinja iz Gane uvezena je u Teksas. Zaraženi glodari prenijeli su virus na kućne ljubimce prerijskih pasa, koji su tada zarazili 47 ljudi u Sjedinjenim Američkim Državama.

Kako međunarodna putovanja postaju sve češća, virusi koji su bili prilično ograničeni na određena mjesta sada se puno lakše šire svijetom. U ljeto 2021. slučaj majmunskih boginja pronađen je kod jednog stanovnika SAD-a koji je putovao iz Nigerije u Sjedinjene Države. Godine 2022. evidentirana je epidemija u regijama izvan Afrike, uključujući Europu, Ameriku i Australiju.

Svi mogu dobiti majmunske boginje. U Africi je većina slučajeva među djecom mlađom od 15 godina. Izvan Afrike, bolest je češća kod muškaraca koji imaju spolni odnos s muškarcima, ali postoje brojni slučajevi kod ljudi koji ne pripadaju toj kategoriji.

Uzročnik se širi uglavnom kontaktom ljudi sa zaraženim glodarima, ali se ponekad može prenijeti i kontaktom kože na kožu pri kontaktu sa zaražen osobom. Postoje dvije poznate vrste virusa majmunskih boginja – jedna koja potiče iz srednje i jedna koja potiče iz zapadne Afrike.

Manje teška zapadnoafrička vrsta virusa uzrokovala je svjetsku epidemiju 2022. godine. Podaci pokazuju da Demokratska Republika Kongo doživljava „ozbiljnu epidemiju” majmunskih boginja od početka 2024. godine godine, sa više od 14.000 prijavljenih slučajeva i 511 smrtnih slučajeva, saopštila je agencija UN-a za zdravlje. Osim smrtnog ishoda, majmunske boginje mogu dovesti do drugih problema (komplikacija) poput upale pluća i infekcija mozga (encefalitis) ili očiju, što može biti smrtonosno.

Transmisija virusa

Majmunske boginje se šire kada dođe do kontakta sa životinjom ili osobom zaraženom virusom. Prenos sa životinje na osobu događa se putem oštećene kože, poput ugriza ili ogrebotina, ili direktnim kontaktom s krvlju zaražene životinje, tjelesnim tekućinama ili lezijama (čirevama) boginja.

Širenje bolesti s osobe na osobu događa se kada se dođe u kontakt s ranama, krastama, respiratornim kapljicama ili oralnim tekućinama zaražene osobe obično kroz bliske, intimne situacije poput maženja, ljubljenja ili seksa. Istraživanja još nisu utvrdila sigurni prenos virusa sjemenom ili vaginalnom tekućinom.

Majmunske boginje se mogu dobiti i ako se dođe u kontakt s nedavno kontaminiranim materijalima poput odjeće, posteljine i druge tkanine koju koristi zaražena osoba ili životinja. Obzirom da su majmunske boginje rijetke, najčešće se posumnja na druge osipne bolesti, kao što su ospice ili vodene kozice. Natečeni limfni čvorovi obično razlikuju majmunske boginje od drugih boginja.

Dijagnostika

Za dijagnosticiranje majmunskih boginja, uzima se uzorak tkiva iz otvorene rane (lezije). Testiranje se provodi metodom lančane reakcije polimerazom (PCR). U uzorku krvi se može provjeriti ima li virusa majmunskih boginja ili antitijela koje imunološki sistem stvara kao odbranu od virusa.

Liječenje

Majmunske boginje su obično samoizlječiva bolest sa simptomima koji traju od dvije do četiri sedmice. Većina ljudi s majmunskim boginjama ozdravi sama od sebe bez liječenja. Nakon dijagnoze, potrebno je pratiti stanje oboljelog i pokušati ublažiti simptome, spriječiti dehidraciju i ako se razviju sekundarne bakterijske infekcije, uključiti antibiotike.

Trenutno ne postoji specifičan tretman odobren za liječenje majmunskih boginja. Međutim, postoji nekoliko antivirusnih lijekova koji se koriste za liječenje velikih boginja i drugih stanja, a koji mogu pomoći pacijentima s majmunskim boginjama. Ovi antivirusni lijekovi uključuju: tecovirimat ili ST-246 (TPOXX); brincidofovir (Tembexa); i cidofovir (Vistide), antivirusni lijek koji se daje intravenozno za liječenje citomegalovirusnog retinitisa kod pacijenata sa AIDS-om.

Vakcinacija

Vakcina protiv velikih boginja pruža zaštitu od majmunskih boginja. Globalno promatrano 2 su vakcine registrirane za vakcinaciju protiv Mpox: JYNNEOS® (poznata i kao Imvamune ili Imvanex) i ACAM2000. JYNNEOS® je preferirana vakcina za trenutnu epidemiju majmunskih boginja.

Vakcina protiv velikih boginja/majmunskih boginja se pravi koristeći oslabljen živi vakcinija virus i ne može izazvati velike boginje, majmunske boginje, niti bilo koju drugu zaraznu bolest. JYNNEOS™ je odobren od strane Američke agencije za hranu i lekove (FDA) za prevenciju bolesti velikih boginja i majmunskih boginja kod odraslih osoba starijih od 18 godina koje su u visokom riziku od infekcije velikim ili majmunskim boginjama. Centar za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC) preporučuje vakcinu JYNNEOS™ za određene laboratorijske radnike i članove timova za hitne intervencije koji bi mogli biti izloženi virusima koji uzrokuju ortopoksvirusne infekcije. CDC preporučuje razmatranje vakcine za osobe koje primenjuju ACAM2000®, ili koje brinu o pacijentima zaraženim ortopoksvirusima.

JYNNEOS™ se obično daje kao serija od 2 vakcine, sa razmakom od 4 sedmice između njih. Osobe koje su u prošlosti primile vakcinu protiv velikih boginja možda će trebati samo jednu dozu (kliničke studije u toku). Preporučuje se davanje buster doza svakih 2 ili 10 godina ako osoba ostaje u kontinuiranom riziku od izloženosti velikim boginjama, majmunskim boginjama ili drugim ortopoksvirusima.

Prevencija

Prevencija se bazira na smanjenju kontakta ljudi sa zaraženim životinjama i ograničavanju širenja s osobe na osobu. Najbolji način da spriječite širenje virusa majmunskih boginja je:

Izbjegavati kontakt sa zaraženim životinjama (bolesnim ili uginulim životinjama),
Izbjegavajte kontakt s posteljinom i drugim materijalima kontaminiranim virusom,
Temeljna termička obrada sve hrane koja sadrži životinjsko meso ili dijelove životinja,
Često pranje ruku sapunom i vodom,
Izbjegavati kontakt s osobama koje bi mogle biti zaražene virusom,
Prakticiranje sigurnog seksa, uključujući korištenje kondoma,
Nositi masku koja pokriva usta i nos, u blizini drugih,
Čišćenje i dezinfekcija površina koje se često dodiruju.
Korištenje lične zaštitne opremu (PPE) u toku njege osoba zaraženih virusom.

Ako se pojave simptomi majmunskih boginja, postoje postupci i lijekovi, koji se mogu dobiti bez recepta, a koji mogu pomoći da se osoba osjeća bolje uključujući:

Sredstva za ublažavanje bolova i snižavanje temperature;
Kupke: namakanje u toploj kupki može ublažiti osjećaj suhoće i svrbeža koji dolazi s osipom na koži;
Izolirati se ako zaraza postoji, izbjegavati kontakt s drugima sve dok se sve lezije ne zatvore;
Pokriti pojedinačne ili lokalne lezije, koristiti gazu ili zavoje kako bi se ograničilo širenje na druge i okolinu;
Važno je ostati kod kuće i odmarati se, nositi masku u kontaktu sa drugima i piti puno tekućine;
Izbjegavati kontakt s kućnim ljubimcima (naročito glodarima).

Nadležnoj zdravstvenoj službi obavezno se javiti ukoliko se pojavi: