Dolaskom proljeća povećavaju se ljudske aktivnosti na otvorenom i stoga predstavljamo tekst na temu oboljenja HEMORAGIJSKA GROZNICA SA BUBREŽNIM SINDROMOM (HGBS) te osvrt na mjere prevencije. Ovo oboljenje, u narodu poznato kao „mišja groznica“, je prirodnožarišna bolest koja spada u skupinu zoonoza, bolesti koje se prenose sa životinja na čovjeka. Može se javiti u vidu epidemije, nakon blage zime koja pogoduje najezdi glodara. Godine u kojima se javi veći broj oboljelih, nazivaju se “mišjim godinama”. Najčešće obolijevaju vojnici, šumari, lovci, izletnici, poljoprivrednici, domaćice, tj. svi oni koji se zbog prirode svog posla, hobija ili aktivnosti često nalaze na mjestima gdje se nastanjuju glodari.
Prema podacima CDC (Centar za kontrolu i prevenciju bolesti) godišnje se javi od 60.000-150.000 slučajeva zaraze koji koreliraju sa populacijom glodara. Stopa mortaliteta varira od 0,43% do 15% u zavisnosti od soja virusa.
U Federaciji BiH, bolest se najčešće javlja u Tuzlanskom, Zeničko-dobojskom i Srednje-bosanskom kantonu, ali je zabilježena pojava i na području Sarajevskog i Hercegovačko-neretvanskog kantona. Prema podacima JU Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo, u Kantonu Sarajevo, 2014. godine prijavljeno je 16 slučajeva HGBS, 2015. i 2016. nije bilo registrovanih slučajeva HGBS , 2017. prijavljena su 2 slučaja HGBS, 2018., 2019, i 2020. nije bilo prijavljenih slučajeva, a 2021. registrovano je 8 slučajeva.
Uzročnici bolesti su RNK virusi koji spadaju u rod hantavirusa, kojih danas u svijetu postoji više od dvadeset vrsta. Istraživanja u sjeveroistočnoj Evropi u posljednjih deset godina pokazuju da jedan virus može biti kod više domaćina, te da jedan domaćin može imati više virusa. U Evropi su najčešći izazivači HGBS dva hantavirusa: Puumala i Dobrava. Virus Puumala najčešće uzrokuje blaže kliničke oblike bolesti, a virus Dobrava može uzrokovati teže oblike. Glavni rezervoari (nosioci) virusa HGBS-a kod nas su sitni šumski glodari: šumska voluharica, žutogrli poljski miš, prugasti poljski miš i šumski miš. Kućni miš ne prenosi hantaviruse. Riđa voluharica je rezervoar za virus Puumala, poljski miš za virus Hantaan, a žutogrli miš za virus Dobrava. Rezervoar za virus Seoul je štakor selac, a upravo ta adaptacija virusa i na štakore posljedično je dovela do mogućnost pojave HGBS-a i u gradovima. Nije dokazano da se virus može prenijeti vektorima kao što su insekti, krpelji, buhe, uši i drugi. Postoji nekoliko studija koje pokazuju mogućnost infekcije hantavirusima kod mačaka i pasa, ali nikada nije dokazan prijenos virusa s tih životinja na ljude. Virus se ne prenosi sa čovjeka na čovjeka.
Čovjek se može zaraziti na otvorenom, ali i u zatvorenim prostorijama gdje su boravili glodari, pa se može naći velika koncentracija uzročnika u prašini (garaže, tavani, podrumi naročito u vikendicama, barakama, brvnarama)
Načini prenosa vrusa sa životinje na čovjeka su:
- udisanjem aerosola ili prašine koji su kontaminirani uzročnicima ili ukoliko dođu u kontakt sa urinom, fecesom ili slinom zaraženih glodara;
- unosom uzročnika iz izlučevina zaraženih glodara kroz oštećenu kožu ili sluznicu oka, nosa i usta onečišćenim/prljavim rukama;
- konzumacijom kontaminirane (zagađene) vode ili hrane;
- neposrednim kontaktom sa zaraženim glodarima (npr. ugrizom).
Zaraženi glodari izlučuju velike količine virusa slinom, mokraćom i izmetom. Slinom i izmetom zaraženih glodara virus se izlučuje i do mjesec dana, a mokraćom i do godinu dana. Među glodarima postoji horizontalni prijenos (s jednog na drugog), najčešće aerosolom, a kod štakora i putem ranjavanja tokom međusobnih borbi.
Inkubacija najčešće traje od 2-4 sedmice. Osnovni patofiziološki poremećaj kod HGBS je oštećenje kapilara u različitim organima, koji dovodi do povećane propustljivosti (permeabilnost), te hiperemije i edema, pada krvnog pritiska (hipotenzije) i krvarenja (hemoragija). Najznačajnija karakteristika bolesti je akutno bubrežno zatajenje. U težim oblicima bolesti pojavljuju se krvarenja u različitim organima (epistakse, hematomi, melena, hematohezije), nakupljanje tečnosti u retroperitonealnom i pleuralnom prostoru i šok.
Tok bolesti obično se dijeli u pet faza:
1. Febrilna faza počinje naglo s visokom temperaturom i groznicom. Temperatura može rasti i do 40°C. Prisutna je jaka glavobolja, bolovi u mišićima, naročito u lumbalnom (donji dio leđa) dijelu, crvenilo konjunktiva, lica, vrata, ždrijela i nepca. U laboratorijskim nalazima pojavljuje se snižen broj trombocita (trombocitopenija), uz pojavu proteina (proteinurija) i krvi (hematurija) u urinu. Ova faza traje tri do sedam dana.
2. Hipotenzivna faza traje jedan do dva dana. Karakteriše je pad krvnog pritiska i početno zatajenje bubrega. U blažim oblicima bolesti ova faza se ne registruje. Kod razvijanja težeg oblika oboljenja, u ovoj fazi približno trećina bolesnika umire zbog šoka. U ovom razdoblju najizraženija su kapilarna krvarenja, uz snižen broj trombocita. Rastu koncentracije ureje i kreatinina.
3. Oligurijska faza nastupa početkom druge nedelje bolesti. Krvni pritisak kod nekih bolesnika vraća se na normalu, a kod nekih se javlja povišen krvni pritisak (hipertenzija), koja se zadržava u prosjeku do dva dana. Urea i kreatinin dosežu najviše vrijednosti. Zbog poremećaja ravnoteže tečnosti i elektrolita nastupaju oštećenja centralnog nervnog sistema (dezorijentacija, somnolencija, epileptični napadi) i pluća (pleuralni izljev, plućni edem). Približno polovina svih smrtnih ishoda javlja se u ovoj fazi. Bolesnik može potpuno prestati mokriti (anurija), kada je potrebna privremena dijaliza.
4. Poliurijsku fazu prati izlučivanje velike količine urina (do 12 litara u 24h). Može potrajati i dvije sedmice. Trajanje ove faze, kao i količina izlučene mokraće, ovisi o težini kliničke slike.
5. Rekonvalescentnu fazu obilježava normalizacija krvnog pritiska i bubrežnih funkcija. Izlječenje je obično potpuno.
Liječenje: ne postoji specifičan lijek kojim bi se ova virusna infekcija mogla uspješno liječiti. Zato se u liječenju koriste simptomatske mjere (korekcija tečnosti i elektrolita), oboljeli se hospitaliziraju, a najteži smještaju u jedinice intenzivne njege.
Najučinkovitiji lijek – prevencija
Od svega su, međutim, najvažnije preventivne mjere. Najučinkovitija zaštita od infekcije hantavirusima je izbjegavanje kontakta s glodarima i njihovim sekretima, te održavanje čistoće kuće, radnog prostora ili mjesta na kojem se boravi u prirodi, kako bi se izbjeglo nastanjivanje glodara. Populaciju glodara potrebno je dovesti na biološki tolerantan nivo, što podrazumjeva sve mjere koje reduciraju razmnožavanje štetnih glodara.
Preventivne mjere na otvorenom:
- Izbjegavati ležanje i sjedenje direktno na šumskom zemljištu, posebno na mjestima gdje su uočeni glodari ili njihovi tragovi;
- Tokom boravka u prirodi čuvati hranu i piće, tako da bude čvrsto zapakovana ili zatvorena u posudi, a lične stvari skloniti od mogućeg dodira s glodarima i njihovim izlučevinama. Misliti na alat koji je često na zemlji i može biti izložen direktnom kontaktu sa glodarima i njihovim izlučevinama;
- Prije konzumacije jela, pića, cigareta dobro oprati ruke toplom vodom i sapunom te koristiti antiseptik ili dezinficijens na bazi alkohola (zbog lipidne ovojnice hantavirusa). Ne dirati neopranim rukama usta, oči i nos;
- Ne piti vodu iz šumskih neprotočnih i slaboprotočnih izvora, jer se njima koriste i šumski glodari;
- Sirove plodove voća i povrća ubrane u prirodi dobro oprati zdravstveno ispravnom vodom;
- Gnijezda glodara, kao i uginule glodare ne dirati bez rukavica i zaštitne maske;
- Ne ostavljati ostatke hrane i druge otpatke u prirodi;
- Nakon povratka iz prirode, obavezna je higijena tijela, naročito ruku.
Većina navedenih mjera prevencije ove bolesti učinkovita je i za zaštitu od drugih bolesti koje se na ljude mogu prenijeti s divljih životinja (leptospiroza, crijevni paraziti…) te predstavlja važan dio opštih mjera za čuvanje zdravlja prilikom boravka u prirodi. Ukoliko se pridržavamo navedenih preventivnih mjera, nema razloga za strah i izbjegavanje boravka u prirodi.
Preventivne mjere u zatvorenim prostorijama:
- Spriječiti ulaz glodara u stambene objekte zatvarajući sve pukotine i rupe u zidovima i podovima;
- Osigurati čuvanje hrane, pića, posuđa i pribora zaštićenima od kontaminacije prašinom ili izlučevinama glodara;
- Ne ostavljati smeće u ostavama, podrumima, garažama, tavanima, vikendicama;
- Potrebno je skloniti sva odlagališta raznih materijala koji mogu poslužiti glodarima kao sklonište najmanje 50 m od stambenih jedinica;
- Redovito provođenje mjera uništavanja glodara u kući i neposredno oko kuće (ako se radi o upotrebi otrova potrebno je upozoriti ljude, naročito djecu; misliti i na životinje);
- Ne dirati uginule glodare ili njihova gnijezda golim rukama;
- Ukoliko je potrebno čišćenje objekata (tavan, šupa, garaža) koji nisu korišteni duži period, potrebno je provesti deratizaciju, uklanjanje leševa glodara, uz obavezno korištenje maski koja će zaštititi sluznicu nosa i usta, zaštitnih rukavica, vlažno čišćenje (da se izbjegne dizanje prašine), te dezinfekciju prostora i predmeta hlornim preparatima uz ličnu zaštitu (za navedeno treba pozvati ovlaštene izvođače DDD mjera).
Izvori:
Hemorrhagic fever with renal syndrome (HFRS)
https://www.cdc.gov/hantavirus/hfrs/index.html
Hemorrhagic fever with renal syndrome fact sheet
https://stacks.cdc.gov/view/cdc/25379
Hemorrhagic Fever Renal Syndrome:Maria G. Romero; Fatima Anjum
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560660/
Hantavirus hemorrhagic fever with renal syndrome
